زندگینامه ابوالقاسم فردوسی

زندگینامه ابوالقاسم فردوسی
ابوالقاسم فردوسی طوسی سرایندهی اثر فاخر «شاهنامه» است. شاهنامه حماسهی ملی ایران را در قالب شعر بیان کرده است. این سخنسرا، در مقام بزرگترین سرایندهی پارسیگو، شهرت جهانی دارد و کتاب شاهنامهی او در میان مردم ایران و جهان بسیار محبوب است.
حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی، در سال 329 هجری قمری در روستای پاژ از توابع طوس متولد شد. این سرایندهی حماسی با کنیه «ابوالقاسم» شناخته میشود و شهرتش به نام «فردوسی» است.
فردوسی از طبقهی دهقانان برخاسته بود، قشری که به داشتن اموال فراوان و زندگی مرفه شهرت داشتند. این وضعیت اقتصادی به او فرصت داد تا به تحصیل بپردازد و در دوران جوانی و نوجوانی، در محیطی آرام و برخوردار از آسایش، به مطالعهی کتابهای مشهور زمان خود بپردازد.
دربارهی جزئیات زندگی فردوسی، از جمله زمان ازدواج یا نام اساتید و معلمان او، اطلاعات دقیقی در دست نیست. بااینحال، شواهد نشان میدهد که او دو فرزند داشته است: یک پسر و یک دختر. پسر او که در سال 359 قمری به دنیا آمده بود، در زمان حیات فردوسی از دنیا رفت. این غم جانکاه در شاهنامه با چند بیت کوتاه به تصویر کشیده شده و بیانگر اندوه عمیق این شاعر حکیم است.
ابوالقاسم فردوسی پیش از آغاز سرودن شاهنامه، در سرایش اشعار دیگر نیز دستی داشت و در میان مردم زمان خود از شهرت برخوردار بود. بااینحال، اثر جاودانه و بیهمتای او شاهنامه است که سرودن آن را از حدود سالهای 370 یا 371 هجری قمری آغاز کرد. شاهنامه، با عظمت و محتوای عمیق خود، اثری حماسی است که نظم آن سی سال به طول انجامید. فردوسی در ابتدا از وضعیت مالی خوبی بهرهمند بود، اما با گذر زمان، ثروت خود را از دست داد و در نهایت دچار تنگدستی شد.
کودکی فردوسی همزمان با حکومت سامانیان سپری شد، سلسلهای که توجه ویژهای به ادبیات فارسی داشتند و از این شاعر بزرگ حمایت میکردند. اما در دوران پیری فردوسی، با روی کار آمدن غزنویان، اوضاع تغییر کرد. این حکومت استقبال چندانی از شاهنامه نکرد، اما بزرگان خراسان همچنان از فردوسی پشتیبانی کردند تا بتواند این اثر سترگ را به پایان برساند.
فردوسی در سال 384 هجری قمری سرودن شاهنامه را به پایان رساند و 16 سال بعد، در سن 71سالگی، نسخهی دوم آن را تنظیم کرد. بر اساس روایتها و شواهد موجود در شاهنامه، عمر او حدود 80 سال بوده و در سالهای 397 یا 416 هجری قمری درگذشت. آرامگاه این شاعر حکیم در شهر طوس، در 20 کیلومتری شمال غربی مشهد، واقع شده است و همچنان زیارتگاه علاقهمندان به ادب و فرهنگ ایران است.
شاهنامه ابوالقاسم فردوسی
مشهورترین اثر ابوالقاسم فردوسی شاهنامه است، اثری منظوم که از داستانهای حماسی، اسطورهای و رشادتهای پهلوانان ایرانی در نبردهای ایران و توران، و حکایتهایی از پادشاهان شایسته و ناشایست ایران سخن میگوید. علاوه بر شاهنامه، اشعاری مانند «مثنوی یوسف و زلیخا» و سرودهای در نکوهش سلطان محمود غزنوی به فردوسی نسبت داده شدهاند. اما با توجه به شواهد موجود، این آثار به احتمال زیاد از او نیستند و بهدلیل شباهت سبکی با شاهنامه به اشتباه به نام او ثبت شدهاند.
دلیل این اطمینان در شخصیت آزاده و استوار فردوسی نهفته است. او حتی در دوران تنگدستی حاضر نشد از راه تملق یا اغراق، جایگاهی نزد دربار پیدا کند. هرچند طبق رسوم آن زمان، اشعاری در وصف سلطان محمود غزنوی سرود، اما این اشعار به دلیل صداقت و دوری از چاپلوسی مورد پسند سلطان واقع نشد. در عصری که شاعران بسیاری برای جلب نظر دربار به مدح و ستایش شاهان میپرداختند، اصالت و خلوص اشعار فردوسی، او را از این جریان جدا میکرد و موجب بیتوجهی دربار به او و آثارش میشد.
سبک نگارش و دیدگاههای ابوالقاسم فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی با علاقهی عمیقی که به داستانهای اساطیری داشت، تصمیم گرفت این روایتها را گردآوری و به نظم درآورد. او شاهنامه را بر پایهی کتاب «شاهنامهی ابومنصوری» نوشتهی ابومنصور معمری بنا نهاد. در آن دوران، به داستانهای مربوط به زندگی پادشاهان «خداینامه» گفته میشد و ابومنصور معمری این داستانها را به شکل منثور گردآوری کرده بود. فردوسی با مهارت و دانش بینظیر خود، این اثر نثری را به صورت منظوم و با شکوهی خاص بازآفرینی کرد.
علاوه بر داستانهای اساطیری که از شاهنامهی ابومنصوری اقتباس شده بود، فردوسی تلاش کرد تا تصویر جامعی از ایران، پیش و پس از اسلام، ارائه دهد. او در شاهنامه به تغییرات تاریخی، فرهنگی و اخلاقی مردم در گذر زمان پرداخت و به این ترتیب اثری آفرید که نه تنها تاریخ و اسطورههای ایران را زنده نگه داشت، بلکه شاهنامه را به عنوان برجستهترین اثر حماسی به زبان فارسی در جهان ماندگار ساخت.
برخی بر این باورند که داستانهای فردوسی صرفاً افسانهای هستند، اما واقعیت این است که این روایتها بر پایهی خرد و اندیشه استوارند. حکیم ابوالقاسم فردوسی، با توجه به جایگاه اجتماعی خود، آگاهی گستردهای از ادیان و آیینهای مختلف ایرانی داشت و از دانش خردمندان عربزبان نیز بهره میگرفت. او با دیدگاهی ژرف و روشنگرانه به مسائل اجتماعی، مذهبی و سیاسی پرداخته و این عناصر را در داستانهای خود گنجانده است.
هرچند اطلاعات دقیقی از اساتید و آموزگاران فردوسی یا منابع الهام او در دست نیست، روشن است که مطالعات او بیشتر بر تاریخ و داستانهای کهن متمرکز بوده است. فردوسی با مهارت کمنظیری، این روایتها را به شکل تصویری زنده و ملموس درآورده است. سبک او به قدری بکر و بیهمتاست که پس از گذشت قرنها، کلامش همچنان طراوت و جذابیت خود را حفظ کرده است.
ابوالقاسم فردوسی از نگاه دیگران
- ابوالقاسم فردوسی در سراسر عرصهی ادبیات فارسی چون تهمتن قد برافراشته است. (یان ریپکا، شرقشناس اهل کشور چک)
- تا زمانی که مفهوم زبان فارسی پابرجاست نام ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ و پرافتخار جاوید میماند. این شاعر فقید شاهنامه را با عشقی سوزان و خون و دل نوشت و محبت و احترام ایرانیان را برای همیشه از آن خود کرد. (یوگنی برتلس، خاورشناس اهل کشور روسیه)
- شاهنامه بنایی بلند و یادگاری بزرگ است از عصر پهلوانی ایرانی، از عصر جمشید و فریدون و کیخسرو و رستم گرفته تا ظهور شاهنشاهی ساسانیان و انقراض آن. در این کتاب از هر نوع فکر و موضوع، خواه پهلوانی و حماسی، خواه عاشقانه و غزلی، خواه اندرزی و تعلیمی، خواه رمزی و نغزی، خواه داستانی و اساطیری که بتوان آن را در حوزهی مفهوم شعر درآورد، موجود است. (مجتبی مینوی)
حقایقی جالب درباره ابوالقاسم فردوسی
یکی از نکات برجسته در شاهنامهی ابوالقاسم فردوسی، روابط انسانی و تعامل میان شخصیتهاست. در میان انواع ارتباطاتی که در داستانهای این اثر حماسی دیده میشود، رابطهی پدران و پسران بیشترین جایگاه را دارد. جالب است که فردوسی به این نوع رابطه بیش از روابط عاشقانه یا ارتباط میان مادر و فرزند پرداخته است.
احتمالاً دلیل این تمرکز، تجربههای شخصی فردوسی با فرزندش بوده است. او در بخشهایی از شاهنامه به روابط پرفرازونشیب خود با پسرش اشاره کرده است، که این موضوع میتواند منشأ الهام او برای پرداختن عمیقتر به این نوع از روابط در داستانهایش باشد.
درباره سریال صوتی قصههای شیرین ایرانی:
انتشارات سوره مهر با همکاری گروه فرهنگی سماوا بهقصد شناساندن ادبیات کهن ایرانی به کودکان و نوجوانان، این مجموعهای صوتی را تدارک دیدهاند. در هر فصل از این سریال صوتی یکی از آثار کهن و ارزشمند از ادبیات فارسی انتخاب شده و با زبانی امروزی و ساده قصههای جذاب و برگزیده آن روایت میشوند.
سریال صوتی قصههای شیرین ایرانی، فصل سوم: شاهنامه به چه کسانی پیشنهاد میشود؟
نوجوانان علاقهمند به فرهنگ و ادبیات کهن ایران و داستانهای تاریخی، مخاطب اصلی این کتاب شنیدنی و جذاب هستند.