کتاب صوتی سلمان هراتی

کتاب سلمان هراتی نوشتۀ علی تقوی از مجموعه کتاب شخصیت‌های مانا است که به مباحثی عمده و مهم دربارۀ زندگی و شعر سلمان هراتی پرداخته است.

انقلاب اسلامی افزون بر ایجاد تغییرات گسترده در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ایران، در مقوله‌های هنر و ادبیات نیز تأثیرات به سزایی را به همراه داشت. شعر معاصر ایران که تجربیات شاعران دورۀ مشروطه را پشت‌ سر گذاشته و متأثر از مکتب‌ها و جریان‌های ادبی سدۀ بیستم، سبک‌ها و شیوه‌های گوناگونی را با فراز و فرودهایی تا آستانۀ انقلاب اسلامی آزموده بود، اینک با پیروزی انقلاب اسلامی، ساحت‌های جدیدی را در پیش روی خود می‌دید که عمدتا با عنوان شعر انقلاب بازشناخته می‌شود.

در میان جمع زیادی که پس از انقلاب، دعوی شاعری کردند و طبع خود را در شعر آزمودند، تنها چند تن از آنان با درک درست شرایط سیاسی و اجتماعی پیش‌ آمده، با اشعار خویش، نام و یاد خود را در اذهان مخاطبان جاودانه ساختند. بی‌گمان، سلمان هراتی از جمله شاعران موفقی است که بهترین و ناب‌ترین تجربه‌های شاعرانۀ خود را پس از انقلاب، به مخاطبان عرضه داشته است.

سلمان هر چند در ابتدای راه خود، تا حدودی متأثر از زبان و بیان شعری برخی از دیگر شاعران معاصر بود؛ اما رفته‌ رفته با درایت خاص خود، توانست به عاطفه و زبان شعری ویژه‌ای دست یابد و الگویی شود برای بسیاری از شاعرانی که به نوعی به مؤلفه‌های اصلی شعر سلمان چشم داشته‌اند.

سلمان با برقراری پیوند میان دو دنیای عین و ذهن، هم به تعهد و رسالت خاصی که برای شعر قائل بود، پایدار ماند و هم با پرداخت عناصر اصلی شعر، مخاطبان بسیاری را از طیف‌های گوناگون برای شعر خود فراهم آورد؛ هر چند در این میان ممکن است برخی از اشعار او بیش از حد واقع‌گرایانه و به زبان نثر نزدیک ‌شده باشد.

فصل نخست این پژوهش به ترسیم خطوط اصلی و مهم زندگی سلمان اختصاص یافت تا زمینه و بستر لازم برای نقد و بررسی اشعار او در فصل دوم فراهم آید. در این فصل برای پرهیز از کلی‌گویی، پس از بیان ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مهم شعر سلمان و تأثیر و تأثرهای او، به طور جداگانه به نقد و تحلیل عناصر اصلی شعر یعنی عاطفه، تخیل، زبان، موسیقی و شکل در مجموعه اشعار سلمان پرداخته شد.

از دیگر مآخذ راجع به سلمان می‌توان از کتاب در باغ‌های ناممکن یاد کرد که دربردارندۀ گزیده‌ای از اشعار سلمان به همراه مقدمه‌ای از سهیل محمودی و ساعد باقری است. در این مقدمه می‌توان به نکاتی خوب دربارۀ زندگی و شعر سلمان دست یافت. کتابی دیگر که بخشی از آن به نقد و تحلیل اشعار سلمان اختصاص یافته، کتاب ده شاعر انقلاب است. محمدکاظم کاظمی، نویسندۀ کتاب توانسته با دیدگاه‌های انتقادی خود، مخاطب را با برخی از فضاهای شعری سلمان آشنا سازد.

به طور کلی باید گفت هر چند با توجه به جایگاه سلمان در شعر انقلاب و پایداری، تاکنون پژوهش‌هایی بسیار در قالب کتاب و مقاله در شرح زندگی و معرفی و نقد اشعار او به عمل آمده؛ اما هنوز راه‌های نرفته بسیار است و جایگاه شعری سلمان آنچنان که باید و شاید شناخته نشده و موشکافانه بررسی نشده است.

سلمان هراتی از شاعران به نام عصر انقلاب است که زبان و اندیشه و دیدگاه نوینی در اشعارش جلوه‌گر است شعر سلمان با تصاویر بدیع از طبیعت و حالات درونی انسان ارتباط با خدا، ویژگی خاص و لحن مختص به خود است. زبان شعر او صمیمی و ساده است او تمام صداقت و صمیمیت خود را در قالب شعرهایش می‌ریخت. شعر او در عین ارتباط داشتن تنگاتنگ با طبیعت و راز و نیاز با خدا دارای مضمونی اجتماعی و پر شور است.

زبان شعر سلمان هراتی، زبان شعر انقلاب است. او را می‌توان از تأثیرگذارترین شاعران در حوزۀ زبان این دوره دانست. کمتر خواننده‌ای است که در ارتباط برقرار کردن با شعر سلمان به مشکل بیفتد. در شعر او، کلمات طوری در کنار هم چیده شده‌اند که هیچ کدام‌شان برای بقیه غریب نیست. سلمان در شعرهای نو خود ثابت کرده که توانایی بهره‌گیری از عامیانه‌ترین لغات را دارد. البته 27 سال سن و 10 سال شاعری، زمان اندکی برای هراتی بود تا زبان شعر خود را بارور کند و شعرهای جدید بیافریند.

مجموعۀ پژوهشی «شخصیت‌های مانا» با هدف ارائۀ الگوهای موفق، به زندگی شخصیت‌های نیک‌نامی می‌پردازد که در عرصه‌های دانش، فرهنگ، سیاست و اجتماع در ایران معاصر زیسته و درگذشته‌اند. این مجموعه که برای عموم مخاطبان به‌ ویژه جوانان و دانشگاهیان تهیه شده برآیند احساس ضرورتی است که در پهنۀ ارائه آثار دقیق و مستند از زندگانی افراد تأثیرگذار پدید آمده است. از این‌ رو پژوهشگران دفتر ادبیات انقلاب اسلامی که تجربه‌ای در شرح‌ حال‌نویسی داشتند، گروهی را در 1388ش با عنوان شخصیت‌های مانا تشکیل دادند. این گروه یک‌ صد تن از شخصیت‌های مشهور یا کم‌آوازه معاصر را برگزید تا در مجموعه‌ای به شرح احوال، فعالیت‌ها، آراء و اندیشه‌ها، آثار و دیگر تکاپوهای زندگی شخصیت‌های مورد نظر پرداخته، آنان را به شیوۀ محققانه، علمی و مستند، در حدود یک‌ صد صفحه، به مخاطبان معرفی نماید.