بیوگرافی هوشنگ ابتهاج شاعر ایرانی

بیوگرافی هوشنگ ابتهاج شاعر ایرانی

هوشنگ ابتهاج، متخلص به ه.ا. سایه، شاعر معاصر ایرانی است که اشعار او در میان دوست‌داران شعر معاصر فارسی، محبوبیت زیادی دارد.

هوشنگ ابتهاج کیست؟

«هوشنگ ابتهاج»، که با نام «ه.ا.سایه» نیز شناخته می‌شود، یکی از شاعران برجسته معاصر ایران است و محبوبیت زیادی در میان جوانان و علاقه‌مندان به شعر دارد. از جمله مشهورترین آثار او می‌توان به شعرهای «ارغوان» و «زندگی» اشاره کرد. او در سرودن شعر به هر دو سبک کهن و نو مهارت داشت. علاوه بر استعداد و هنرمندی او، عوامل دیگری نیز در شهرت و شناخته شدن آثارش نقش داشته‌اند.

زندگی‌نامه هوشنگ ابتهاج

امیرهوشنگ ابتهاج در ششم اسفندماه ۱۳۰۶ در خانواده‌ای معروف در شهر رشت به دنیا آمد. پدرش «میرزا آقاخان ابتهاج» از شخصیت‌های برجسته رشت بود. ابتهاج تحصیلات ابتدایی و بخشی از متوسطه را در رشت سپری کرد و سپس برای ادامه تحصیل به تهران رفت. او از کودکی به هنر علاقه‌مند بود و علاوه بر درس، به یادگیری نقاشی و مجسمه‌سازی نیز پرداخت. به گفته خودش:

در همان هشت تا ۱۰ سالگی برای غذا پختن حرص می‌زدم. یک بار هم سه ماه تابستان مرا فرستادند پیش یک خانم خیاط. شاید چون در خانه شلوغ می‌کردم. گلدوزی و دِسْمِه‌دوزی هم از او یاد گرفتم. مدت کوتاهی هم پیش «موسیو یرواندی» نوازنده ارکستر سمفونی تهران، مشق ویولن کردم.

او عضو کانون نویسندگان ایران بود اما در سال ۱۳۵۸ به‌دلیل نقض مرام‌نامه و اساس‌نامه کانون، با رای هیئت دبیران کانون، ابتدا تعلیق و سپس به‌همراه چند تن دیگر از اعضا، اخراج شد. ابتهاج همچنین مدتی مدیرکل شرکت دولتی سیمان تهران بود.

منزل شخصی ابتهاج در تهران در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان میراث فرهنگی، با نام «خانه ارغوان» ثبت شد. این نام برگرفته از درخت ارغوان حیاط خانه است که سایه، شعر معروف خود «ارغوان» را برای آن سروده است.

او در سال ۱۳۳۷ با «آلما مایکیال» ازدواج کرد و دارای چهار فرزند به نام‌های یلدا، کیوان، آسیا و کاوه است. او تا پایان زندگی‌اش به‌همراه خانواده، در شهر کلن آلمان زندگی کرد.

تخلص هوشنگ ابتهاج

تخلص شعری ابتهاج، «ه.ا. سایه» است و به همین دلیل او در میان مردم و دوستداران شعر به نام «سایه» نیز شناخته می‌شود. ابتهاج در مورد دلیل انتخاب این تخلص توضیح می‌دهد:

حروف و کلمات برای من رنگ دارند. «ر» خاکستری، «گ» نارنجی و «ج» سیاه است؛ یا کلمات برایم سرد و گرم‌اند. «سایه» کلمه‌ای سرد است. «گلابی» کلمه‌ای گرم. به‌گمان من، در کلمه سایه یک مقدار آرامش و خجالتی‌بودن و فروتنی و بی‌آزار بودن هست. این‌ها برای من جالب بود و با طبیعت من می‌ساخت. خود کلمه سایه از نظر حروف الفبا حرف نرم بدون ‌ادعایی است. در آن نوعی افسوس است و ذات معنای این کلمه، نوعی افتادگی دارد، در مقابل خشونت و حتی می‌شود گفت وقاحت.

اشعار هوشنگ ابتهاج

ابتهاج از دوران جوانی به سرودن شعر پرداخت. او به عنوان یک غزل‌سرا شناخته می‌شود، اما اشعار نو نیز در کارنامه‌اش دارد. در واقع، می‌توان گفت شعرهای او به دو دسته کهن و نو تقسیم می‌شوند. اشعار کلاسیک او عمدتاً در قالب غزل و دوبیتی با مضامین عاشقانه سروده شده‌اند و احساسات شخصی و عاشقانه او را بیان می‌کنند. در مقابل، اشعار نو او بیشتر به مضامین و دغدغه‌های جمعی و مفاهیم اجتماعی-سیاسی می‌پردازند.

در سال ۱۳۲۵، او مجموعه شعر «نخستین نغمه‌ها» را که شامل اشعار کلاسیک بود، منتشر کرد. پس از آن، مجموعه شعر «سراب» را ارائه داد که در قالب چهارپاره با مضامین معمول غزلیات، مانند احساسات فردی و بیان عواطف، نوشته شده است. در این مجموعه، می‌توان تمایل شاعر به استفاده از اسلوب جدید و گرایش به شعر نو را مشاهده کرد.

سایه پس از سراب، مجموعه «سیاه‌مشق» را منتشر کرد که شامل بهترین غزل‌های اوست. او در این مجموعه توانایی خود را در غزل‌سرایی به خوبی نشان داده است.

سایه نه تنها در عرصه ادبیات فعالیت داشت، بلکه در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی نیز بسیار فعال بود و از مخالفان حکومت شاهنشاهی به شمار می‌رفت. به همین دلیل، بسیاری از اشعار او دارای مضامین اجتماعی-سیاسی هستند. مجموعه شعرهای «شبگیر» و «چند برگ از یلدا»، که به ترتیب در سال‌های ۱۳۳۲ و ۱۳۴۴ منتشر شدند، شامل اشعار اجتماعی-سیاسی سایه می‌باشند.

سایه علاوه بر فعالیت‌های ادبی، در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی نیز بسیار فعال بود و از مخالفان حکومت شاهنشاهی محسوب می‌شد. به همین دلیل، بسیاری از اشعار او با مضامین اجتماعی-سیاسی همراه هستند. مجموعه شعرهای «شبگیر» و «چند برگ از یلدا»، که به ترتیب در سال‌های ۱۳۳۲ و ۱۳۴۴ منتشر شده‌اند، حاوی اشعار اجتماعی-سیاسی او هستند.

اشعار عاشقانه

سایه، سرودن شعر را با اشعار عاشقانه آغاز کرد و اولین مجموعه از اشعار کلاسیک و عاشقانه خود را با نام «نخستین نغمه‌ها» منتشر کرد. عاشقانه‌های سایه، از مشهورترین اشعار او محسوب می‌شود که در میان مردم از محبوبیت بالایی برخوردار است. او در جوانی عاشق دختری ارمنی به نام «گالیا» شد و شور این عشق به غزلیات او راه یافت؛ اما بعدها عشق به گالیا وارد شعر اجتماعی او نیز شد. همان طور که پیشتر در شعر «کاروان» به نمونه‌ای از آن اشاره کردیم.

مایه اصلی غزلیات، دوبیتی‌ها و در کل شعر کلاسیک سایه، عاشقانه است. او در این قالب‌ها به بیان احساسات شخصی خود، عشق، غم فراق و دیگر مضامین سنتی غزلیات می‌پردازد؛ اما یک ویژگی، غزل سایه را از دیگر غزلیات متفاوت می‌کند. آن ویژگی، زبان ساده، روان و امروزی سایه است. ابتهاج با هنرمندی، زبان امروز را وارد قالب شعری دیروز می‌کند. می‌توان گفت دلیل محبوبیت عاشقانه‌های سایه در میان عامه مردم این است که مخاطب در اشعار کلاسیک و عاشقانه او، با زبان و کلمات دشوار و پیچیده شعر کهن روبه‌رو نمی‌شود. ازاین‌رو، با شعر او همراه می‌شود و بازتابی از احساسات خود را درشعر سایه می‌بیند.

ای عشق همه بهانه از توست

من خامشم این ترانه از توست

آن بانگ بلند صبحگاهی

وین زمزمه شبانه از توست

من انده خویش را ندانم

این گریه بی بهانه از توست

مرگ هوشنگ ابتهاج

هوشنگ ابتهاج در بامداد روز چهارشنبه ۱۹ مردادماه ۱۴۰۱، در شهر کلن کشور آلمان و به‌دلیل نارسایی کلیه در سن ۹۵ سالگی درگذشت. خبر فوت وی را فرزند ارشدش یلدا با این مضمون در اینستاگرام اعلام کرد:

بگردید، بگردید، درین خانه بگردید، درین خانه غریبید، غریبانه بگردید

سایه

سایه ما با هفت‌هزارسالگان سربه‌سر شد.