زبان مخفی، زبانی پر رمز و راز

زبان مخفی، زبانی پر رمز و راز

مقدمه

«زبان مخفی» اصطلاح وسوسه‌کننده‌­ای است؛ زبانی پر رمز و راز که غیرخودی­‌ها نباید از آن سر در بیاورند. این اصطلاح را نخستین بار دکتر مهدی سمایی، زبان‌شناس و عضو گروه واژه‌­گزینی فرهنگستان، با چاپ کتاب «فرهنگ لغات زبان مخفی» به کار برد. این کتاب اگرچه مدت کوتاهی پس از انتشار، توقیف شد اما زبان مخفی همچنان در لایه‌­های گوناگون جامعه رواج دارد و اصطلاح آن میان پژوهشگران این عرصه به خوبی پذیرفته شده است.

نکته حائز اهمیت آنکه این واژگان متفاوت، در جریان داد و ستد عناصر فرهنگی در جامعه، به مرور و در طی روندی بسیار آرام و تدریجی، وارد حوزۀ فرهنگ عمومی شده و از چارچوب موقعیتی خود (طبقه اجتماعی،گروه نژادی، جنسیت و …) خارج می‌شوند. کاربران جدید این واژگان در اغلب مواقع زمینۀ پیدایش اولیۀ آن‌ها را نـمی‌دانند، ولی اسـتفادۀ مکرر ایشان از این واژگان سبب می‌شود که رفته رفته زبانی ابداع شود که فهم آن برای عموم مردم دشوار بوده و به عبارتی «زبان مخفی» می‌باشد.

زبان مخفی چیست؟

زبان مخفی به زبانی گفته می­‌شود که از جانب عده­‌ای یا کسانی ابداع شده باشد، بدان قصد که افکار و عقایدشان را از دیگران پنهان کنند. در انگلیسی اصطلاحی هست به نام «hidden languages» که به یک «گروه» از زبان‌­های مخفی گفته می­‌شود و انواع گوناگونی دارد اما زبان مخفی به‌­طور مشخص در مقابل اصطلاح argo در زبان فرانسه و slang در انگلیسی وضع شده است و همان­‌طور که گفته شد مربوط به کسانی است که تفکرات­‌شان را پشت الفاظ ابداعی پنهان می­‌کنند. زبان مخفی در فارسی، در اصل فقط از مجموعه لغاتی تشکیل شده که یا صرفاً ابداعی بوده و هیچ پیشینۀ طبقاتی، نژادی، دینی و …ندارند؛ که این حالت مبدع این لغات گمنام بوده و برای کاربران هیچ اهمیتی ندارد، یا لغت مزبور، در جریان مراودات فرهنگی با افراد جوامع دیگر، طبقات مختلف اجتماعی در یک جامعه و …. از نظر کاربران جالب آمده و طی استفاده‌های مکرر افراد و به مرور زمان از بار معنایی اولیه خود تهی گشته و معنا یا معانی جدیدی یافته است.

پیشینۀ به وجود آمدن زبان مخفی

زبان مخفی یکی از گونه‌های اجتماعی زبان است که دارای سابقـه‌ای با ویـژگی‌های خاص خود می‌باشد که از قرن  پانزده پیدا شد، اما این بدان معنا نیست که پیش از آن وجود نداشته است. نخستین مدارکی که از این‌گونه زبان به‌دست آمده، مربوط به سارقان و راهزن‌ها بوده و از زندان رواج یافته است. این جماعت که خلاف قانون رفتار می‌کرده‌اند، برای ارتباط با یکدیگر، به زبانی نیاز داشتند که اسرارشان را پوشیده نگه دارد. و وقتی فرهنگستان همان زبان لوتری را پیشنهاد کرده، منظور این است که در چند صد سال پیش این زبان را به کار می­‌برده­‌اند اما آن‌چه امروز به­‌عنوان زبان مخفی می­‌شناسیم ماهیت متفاوتی دارد. این یک پدیده‌ی متأخر و مدرن است. خیلی چیزها در قدیم وجود داشته اما مقدار و ماهیت آن با آن‌چه که امروز به وجود آمده متفاوت است. آن‌چه در قدیم بوده شکلی بسیار ابتدایی داشته. مثلاً ما نمی‌‌توانیم کیمیاگری قدیم را با شیمی امروز مقایسه کنیم؛ شیمی یک علم جدید است که به شکل نوین بعد از رنسانس به وجود آمد. درمورد زبان مخفی یا صنفی هم به همین گونه است. مطمئناً تعدادی واژه وجود داشته اما با زبانی که امروز میان اقشار و صنف­‌های مختلف رایج است تفاوت دارد.

اهمیت زبان مخفی

از آنجا که وظیفۀ اصلی زبان انتقال معنا و پیام می‌باشد؛ قطعاً زبان مخفی حامل و محمل پیام‌های مخفی و سری استفاده کنندگان از آن زبان است.

از این رو:

الف) شناسایی زبان مخفی به معنای شناسایی حوزه‌های مخفی و مورد استفاده و مهم افراد استفاده کننده از آن     زبان می‌باشد.

ب) چون بسیاری از این واژگان بیانگر تجربیات و حاصل و محصول زندگی جمعی و مشترک اعضای گروه استفاده کننده است، شناخت این زبان عملاً به معنای شناخت تجربیات تلخ و شیرین و پیدا و پنهان کاربران آن است.

ج) از آنجا که زبان مخفی مفاهیم و احساسات مشترک گروه را منتقل می‌کند، استفاده از آن باعث تقویت انسجام گروهی می‌شود و بررسی و شناخت آن به معنای شناخت میزان و نوع همبستگی گروهی است. ضمن این که بیانگر این نکته نیز می‌باشد که گروه در چه حوزه‌هایی احساس مشترک دارد.

آیا می­‌توان میان زبان صنفی و زبان مخفی مرزی قائل شد؟

زبان صنفی یا زبان حِرَف در هر صنفی ممکن است وجود داشته باشد اما همۀ آن‌ها لزوماً زبان مخفی ندارند. این صنف می­‌تواند قصاب، آهنگر، خلبان، پزشک، استاد دانشگاه و غیره باشد که هرکدام زبان صنفی خاص خودشان را دارند. متکدیان هم که به نوعی شاید می‌‌توان آن‌ها را یک صنف تلقی کرد!  زبان صنفی خودشان را دارند، همچنین معتادان و دزدان. اما سر درآوردن از زبان آن‌ها به سهولت امکان­‌پذیر نیست. چون قرار است کسی متوجه منظورشان نشود. به عبارت دیگر زبان صنفی مجموعه‌­ای از الفاظ مربوط به یک حرفۀ خاص است که حالا بعضی از این زبان­‌های صنفی، زبان مخفی هم دارند اما برخی دیگر زبان­شان فقط صنفی است، مثلاً استادان دانشگاه اگرچه زبان حرفه‌ای و صنفی دارند اما زبان صنفیِ مخفی ندارند یعنی طریقۀ صحبت کردن و الفاظ آن‌ها با دیگران متفاوت است اما می­‌توان آن‌چه را که می‌‌گویند فهمید و درک کرد حال آن­که کسانی مثل جوان­‌ها دقیقاً از زبان مخفی استفاده می‌کنند و آن‌چه در ایران به عنوان زبان مخفی شناخته می­‌شود بیشتر به‌همین زبان جوان‌ها اشاره دارد که درکتاب فرهنگ لغات فقط به زبان مخفی آن‌ها پرداخته شده است. بنابراین می­‌توان گفت زبان مخفی گونه‌ای از زبان صنفی است.

پدید آمدن زبان­‌های مخفی به غیر از پنهان کردن مقاصد قشر و گروهی خاص، آیا می‌‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد؟

زبانی که جوان­ ها به کار می­‌برند با زبانی که دزدان و متکدیان دارند، متفاوت است؛ زیرا آن‌ها کار خلاف انجام می­‌دهند و به­ طور کلی آن‌را پنهان می­‌کنند، اما جوان‌ها فقط بخشی از زبان­شان مخفی است. به‌همین علت وقتی زبان مخفی را به آن اطلاق می‌کنیم برخی­‌ها این انتقاد را دارند که چون زبان جوان‌­ها به طور کامل مخفی نیست و برای دیگران هم قابل درک است، نمی‌توان آن را زبان مخفی به شمار آورد اما حقیقت آن است که ما به دو دلیل زبان آن‌ها را می‌فهمیم: یکی آن­که وقتی فرکانس و بسامد زبان مخفی بالا برود چون مدام در جامعه تکرار می­‌شود بنابراین شفاف شده و حضور پررنگ جوان­‌ها در جامعه سبب می‌شود که زبان­شان لو برود و جالب آن­که آن‌ها دوباره زبان مخفی دیگری می­‌سازند. اما دزد و متکدی در سطح جامعه از زبان مخفی خودش استفاده نمی‌کند و فقط بین خودشان کاربرد دارد بنابراین زبان آنها در جامعه استفاده و شفاف نمی‌‌‌شود. بخش دیگری از زبان خاص جوانان که قابل فهم بوده و مخفی نیست، آن بخشی است که برای ابراز هویت به کار می‌­رود و در آن بخش، پدیده­‌هایی چون طنز، تحقیر طبقات دیگر جامعه و نوعی تلاش برای کسب هویت دیده می­‌شود.

آیا زبانی را که در فضاهای مجازی شکل گرفته می­‌توان نوعی یا بخشی از زبان مخفی جوانان به شمار آورد؟

زبان رایج در فضاهای مجازی خاستگاه متفاوتی دارد؛ در آن­‌جا به دلیل کم بودن فضا و زمان، به اجبار اصطلاحات و گونه‌هایی از نوشتار رایج شده که در تعریف زبان مخفی نمی­‌گنجد و مقوله­‌ای است جداگانه که نیاز به تحقیقاتی جدا دارد.

ایجاد زبان­‌های مخفی چه تأثیری بر اصل زبان می‌گذارد؟

نه تنها آسیبی به زبان نمی­‌زند بلکه باعث غنای زبان می­شود. راه­‌های زیادی برای غنی کردن زبان وجود دارد که یکی از آن‌ها ایجاد چنین زبان­‌هایی است. از این طریق واژه­‌ها و عبارات بیشتری به بدنه‌ی زبان وارد می­‌شود.