ژانر ادبی چیست؟

ژانر ادبی چیست و چه ژانرهایی داستانی یا غیرداستانی هستند؟

معرفی ژانرهای ادبی

در دنیای کتاب‌خوان‌ها همه چیز رنگ و بوی دیگری دارد، در عالم رنگی رنگی افرادی که دقایق، ساعت‌ها و عمر خود را با مطالعه گره زده‌اند انگار عمر کش پیدا می‌کند و به موازات زندگی شخصی خود، با هر کتابی که دست می‌گیرند یک زندگی دیگر را نیز تجربه می‌کنند. در این جغرافیای پر زرق‌وبرق و مملو از تجربیات بی‌نظیر، هر کتاب ژانر و موضوع مخصوص به‌ خود را دارد و در دسته‌بندی مشخصی از نظر ژانر قرار می‌گیرد . از سوی دیگر،افراد کتاب‌خوان بسیاری در دنیا، ژانر مخصوص و مورد علاقه خود را دنبال کرده و همواره منتظر انتشار کتاب‌هایی در ژانر مطبوع خود هستند.. در مطلب امروز در خصوص ژانر و انواع و اقسام آن صحبت خواهیم کرد.

ژانر چیست؟

ژانر (Genre) به معنای «تیپ»، «نوع»، «دسته» و «جنس» است. اگرچه اکنون بیش از سه قرن است که ژانر را به عنوان یکی از کلمات زبان انگلیسی پذیرفته‌اند، اما اصل این کلمه فرانسوی است و ریشه لاتین آن به کلمه‌ی Genus باز می‌گردد.

کلمه‌ی Gender (جنسیت) هم از همین ریشه‌ی لاتینی است و می‌توان گفت غالب واژه‌هایی که از ریشه‌ی Genus ساخته شده‌اند برای دسته‌بندی به کار می‌روند.

هیچ نوع دسته‌بندی شفاف و مشخصی در مورد ژانرها وجود ندارد که همه‌ی صاحب‌نظران روی آن اتفاق‌نظر داشته باشند. با این حال، برخی از ژانرها بیشتر جاافتاده‌اند و تصویر نسبتاً شفافی از آن‌ها در ذهن مردم و منتقدان شکل گرفته است.

مثلاً وقتی از یک فیلم در ژانر عاشقانه حرف می‌زنیم، همه کمابیش می‌دانیم چنین فیلمی چه نوع محتوا و داستانی دارد. به شکل مشابه، ژانر اجتماعی و ژانر اکشن و ژانر کمدی هم در فیلم‌ها شناخته‌شده‌اند و چارچوب مشخصی دارند.

ژانر یک دسته‌بندی جهانی است
در تمام دنیا یک دسته‌بندی وجود دارد که تمامی کشورها به آن پایبند هستند و تقریبا استانداردترین و معروف‌ترین دسته‌بندی کتاب در جهان است که آن را به دو دسته داستانی و غیر داستانی تبدیل می‌کند، اما این تمام ماجرای ژانر و انواع آن نیست و امروزه کتاب در ادبیات جهان حتما بایستی در یک ژانر کاملا مشخص قرار بگیرد.

ژانرشناسی، یک آگاهی سودمند

تصور کنید تصمیم گرفته‌اید برای یکی از عزیزترین دوستان خود کتاب هدیه بخرید، چقدر خوب است اگر بدانید دوستِ کتاب‌خوان شما به چه ژانری علاقه‌مند است تا کتابی را بخرید که وی را خوشحال‌تر می‌کند. اگر یک کتاب‌خوان حرفه‌ای هستید قطعا آگاهی از ژانری که بیشتر به آن کشش دارید می‌تواند در مدیریت وقت و حتی هزینه شما بسیار سودمند باشد.

ژانرهای معروف و معرفی آنها

گرچه به زعم بعضی از اندیشمندان عرصه ادبیات و صاحب نظران حوزه کتاب، بسیاری از ژانرها از جهات بسیاری همپوشانی دارند اما در این بخش نگاهی کوتاه خواهیم داشت به ژانرهای شناخته شده در ادبیات جهان:

انواع ژانرهای داستانی

ژانر فانتزی (Fantasy)

ژانر فانتزی درونمایه‌ای بر اساس ماورالطبیعه و دور بودن از واقعیت دارد، کتاب‌هایی که در ژانر فانتزی نوشته می‌شوند معمولاً بر گرفته از یک رخداد محلی و قصه‌های کهن و سنتی هستند. ژانر فانتزی معمولاً در بین نوجوانان طرفداران زیادی دارد، هری پاتر معروف ترین مجموعه رمان در ژانر فانتزی است.

ژانر علمی-تخیلی(sci-fi)

یکی دیگر از ژانرهای کتاب که معمولاً با ژانر فانتزی اشتباه گرفته می‌شود ژانر علمی تخیلی است. کتاب‌های علمی تخیلی برخلاف آثار فانتزی بیشتر بر مبنای علم روز خلق می‌شوند. این یعنی اگرچه ممکن است کتاب‌های فانتزی هیچ‌گونه پایه علمی نداشته باشند و بیانگر تخیلات و ذهن نویسنده باشند، اما آثار علمی تخیلی غالباً بر اساس نتایج واقعی و علم روز نوشته می‌شوند.

ژانر ماجراجویی (Adventure)

ژانر قهرمان محوری که در دنیا طرفداران بی‌شماری دارد، شاید مهمترین عامل موفقیت یک کتاب در این ژانر، خلق تصویر درست و صحیح از قهرمان یا قهرمانان داستان است. دلیل آن این است که در کتاب‌های ژانر ماجراجویی، قهرمان یا قهرمانان قصه معمولا با گذراندن حجم عظیمی از مشکلات و ماجراجویی‌‍‌ها به هدف اصلی دست پیدا می‌کنند. آوای وحش، نوشته‌ی جک لندن یکی از معروف‌ترین آثار در این ژانر است.

ژانر عاشقانه (Romance)

یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین ژانرهای ادبی در دنیا که خیلی به معرفی نیاز ندارد و تقریبا از زمان پیدایش رمان، این ژانر هم مخاطبین انبوه خود را به‌همراه داشته است، ژانر عاشقانه است. این گونه ادبی همانطور که از نامش پیداست داستان‌ها و روایت‌هایی هستند که هسته اصلی آن‌ها را عشق تشکیل می‌دهد. البته ژانر عاشقانه زیر مجموعه‌هایی مثل: عاشقانه‌های کلاسیک، عاشقانه‌های تاریخی، عاشقانه‌های معاصر و غیره نیز دارد.

ژانر جنایی (Detective)

از شرلوک هلمز گرفته تا پوآرو و تمامی آثار آگاتا کریستی همگی در ژانر رازآلود، جنایی و یا کارآگاهی محسوب می‌شوند. کتاب‌های این ژانر معمولاً در حین خواندن مخاطب خود را وادار به این می‌کنند که آنها نیز در مورد سرنوشت شخصیت‌ها و یا پایان بندی داستان حدس‌هایی بزنند.

ژانر هیجانی، معمایی(Thriller)

ژانر تریلر را در بین کتاب‌ها می‌توان ترکیبی از ژانر وحشت و ترسناک با ژانر کارآگاهی یا رمزآلود دانست. چرا که داستان‌هایی که در این ژانر نوشته می‌شوند حس شک و راز آلود بودن را در کنار نوعی ترس و یا اضطراب در وجود ما برانگیخته می‌کنند. یکی از ژانرهایی که اندیشمندان معتقدند که با ژانر جنایی همپوشانی دارد همین ژانر است. دختری در قطار، اثر پائولا هاوکینز از معروف‌ترین آثار این ژانر به حساب می‌آید.

داستان تاریخی (Historical Fiction)

در کتاب‌های داستانی تاریخی، نویسنده با دست‌مایه قراردادن یک واقعه تاریخی در گذشته پیله‌ای از قصه و داستان را در اطراف آن شکل می‌دهدکه مخاطب را به برقراری بیشتر با آن واقعه تاریخی ترغیب می‌کند.

وحشت (Horror)

این‌گونه آثار در ژانر وحشت معمولا مخاطب خود را در تمامی زوایای تاریک و ترسناک اتفاقات کتاب فرو برده و حجم وسیعی از ترس و دلهره را به خواننده انتقال می‌دهند. جالب است بدانید از ژانرهای بسیار پرطرفدار در دنیا همین ژانر وحشت است که سالانه تعداد متعددی اثر جدید هم در این ساختار به بازار عرضه می‌شود.

ژانرهای غیر داستانی کدامند؟

ادبیات غیرداستانی نیز شامل انواغ ژانرها می‌شود. در سال‌های اخیر برای دسته کلی ادبیات غیرداستانی در ایران نام دیگری نیز انتخاب شده است: جستارنویسی. در ادامه با انواع ژانرهای غیرداستانی آشنا می‌شویم:

خاطره‌نویسی (Memoire)
زندگینامه (Biography)
انگیزشی و موفقیت (Success & Motivation)
آشپزی (Cooking)
خودیاری (Self-help)
هنر (Art)
سلامت و تناسب اندام (Health & Fitness)
سفر (Travel)
آموزشی و کمک‌آموزشی (Educational)
مذهبی و معنوی (Religious & Spiritual)
سیاسی (Political)
علوم اجتماعی (Social Sciences)
اقتصاد (Economics)
روانشناسی (Psychology)
حقوق و فلسفه (Law & Philosophy)
مدیریت و کسب‌وکار (Business & Management)
خانواده و روابط‌ انسانی (Familiy & Relationship)
سفر و سفرنامه‌نویسی (Travel)

همواره وقتی از ژانر صحبت می‌شود به دو نکته توجه داشته باشید:

۱) برای بسیاری از ژانرها، زیرمجموعه (Sub-genre) هم تعریف می‌شود. مثلاً ژانر عاشقانه را در نظر بگیرید. همه‌ی آثاری که در ژانر عاشقانه خلق می‌شوند از یک جنس نیستند. عاشقانه‌های تاریخی، عاشقانه‌های جنسی و عاشقانه‌های جنایی، تنها نمونه‌هایی از ژانرهای زیرمجموعه‌ی ژانر عاشقانه هستند.

یا به عنوان مثالی دیگر، برای ژانر فانتزی (تخیلی)‌ هم ژانرهای زیرمجموعه‌ی متعددی تعریف می‌شود. صرفاً به عنوان دو نمونه، Low-fantasy به داستان‌ها و فیلم‌های تخیلی‌ای گفته می‌شود که المان‌هایی جادو و تخیل در آن‌ها وجود دارد. اما این المان‌ها به دنیای واقعی اضافه شده‌اند. در مقابل، High-fantasy به داستان‌های تخیلی‌ای گفته می‌شود که اساساً‌ در جهانی غیرواقعی شکل گرفته‌اند و سهم دنیای واقعی در آن‌ها ناچیز است.

۲) ژانرها تقسیم‌بندی‌های مطلق و قطعی نیستند. مثلاً برخی ژانر روانشناسی و ژانر اقتصاد را مستقل از ژانر علوم اجتماعی و هم‌سطح آن در نظر می‌گیرند. اما گروه دیگری ترجیح می‌دهند ژانر روانشناسی و ژانر اقتصاد را زیرمجموعه‌ی ژانر علوم اجتماعی در نظر بگیرند.